چکیده

بشر زمانی که خواست آنچه را می اندیشد نقش کند، قدم به دنیای خط و نگارش گذاشت و به دنبال آن طی حدود بیست هزار سال فرایندی طولانی و سراسر دگرگونی را به کندی و با پیچیدگی پشت سر نهاد.

این مقاله با این هدف نگاشته شده که هرچند اجمالی و گذرا، با کاستی های اجتناب ناپذیر که ناشی از گستره وسیع مطالب در این حوزه بوده، ابتدا رو نوشتی از تاریخ پرفراز و نشیب خط و کتابت در جهان و ایران را به تصویر بکشد، سپس فرضیاتی را در بخش نوشتار مطرح کرده، درستی یا نادرستی انها را مورد بررسی قرار داده و در نهایت نیز پیشنهاداتی در جهت رشد و ارتقای بهره وری فرهنگی از این میراث مکتوب ارائه دهد.

مقدمه

خط و نوشتار در واقع وسیله ای برای ذخیره‌سازی اطلاعات است. در جوامع اولیه، پیش از بهره‌گیری از نوشتار، ذخیره‌سازی اطلاعات به کمک حافظه انجام میگرفت. بسیاری از باستان شناسان بر این عقیده پایبندند که فرایند نوشتار از زمانی شکل ‌گرفت که ماده‌ای برای نوشته شدن وجود داشت؛ به عبارت دیگر، موجودیت نوشته وابسته به موجودیت ماده‌ای بود که بتوان روی آن نوشت. نوع این ماده بر تکامل خط، شکل و اندازه ابزار نوشتار تأثیر داشته است.  همانطور که گفته شد پیشینه نوشتار به معنی عام، حدوداً به ۲۰۰۰۰ سال می‌رسد و از جمله موادی که نوشتار روی آنها صورت گرفته می‌توان به سنگ، چوب، فلز، پوست، برگ درخت، استخوان، صدف، گِل‌رُس و غیره اشاره کرد.

 انسان ها در غارها برای نخستین بار، تصاویر را بر روی سنگ و دیوار رسم کردند. انها در مرحله نخست تصویرهای واقعی را برای ارتباط ترسیم کردند و با این کار خط تصویری آغاز شد.  از آن پس تقریبا هفده هزار سال طول کشید تا هنر خط و نوشتار، شگفت انگیزترین دستاورد انسان، به صورت تدریجی تکامل یابد.  باستان شناسان معتقدند که احتمالا انسانهای اولیه علامتهای مکتوب را به منظور حفظ حکایتهای خود و تاریخ نویسی ابتدایی به کار گرفته اند.تعداد فراوان تصویر ها وعدم امکان نقش کردن مسائل عاطفی، کمبودهای این روش نگارش بود.کم کم تصویرها شکل ساده تر و نمادین تری به خود گرفتند و برای مفاهیم عاطفی علائمی قراردادی وضع شد. (مثلا نقش دو پا نشانه راه رفتن وچشم اشک آلود نشانه اندوهگینی بود) و در نهایت مجموعه این تلاشها نوعی خط اندیشه نگار را در دسترس نگارندگان قرارداد.

 اهمیت نوشتار در سیر تحول جوامع انسانی به حدّی است که به اعتبار بهره‌گیری یا عدم بهره‌گیری از خط، جوامع انسانی را به دو گروه “دارای خط” و “فاقد خط” تقسیم کرده‌اند.

خط و نوشتار را می‌توان با دو مفهوم عام و خاص مورد اشاره قرار داد. مفهوم عام آن بر هر گونه استفاده از فرایند نوشتار جهت ذخیره‌سازی و انتقال اطلاعات دلالت می‌کند. بدیهی است که نوشتار با این مفهوم، کلیه نگاره‌های ما قبل تاریخ و مفاهیم منقوش بر دیواره غارها، خطوط تصویری و حتی خطوط امروز را نیز در برگرفته در حالی که نوشتار به معنی خاص یعنی مجموعه‌ای از نشانه‌های نوشتاری که بر پایه ویژگی‌های آوایی زبان نظام یافته باشد پدیده‌ای است که امروزه به آن “الفبا” گفته می‌شود. پیشنیه نوشتار با این مفهوم به حدود هزاره سوم پیش از میلاد می‌رسد و از کهن‌ترین سرزمین‌هایی که از آن بهره گرفته‌اند می‌توان به بین‌النهرین، چین، مصر، و یونان اشاره کرد.

ضرورت و اهمیت تحقیق

 همچنانکه به سمت دوره جدید تکنولوژی اطلاعات پیش می رویم، ذخیره سازی، حفظ و در نهایت اشاعه دانش به تدریج وابستگی خود را به فرایند نوشتار و خط از دست می دهد. رایانه ها با استفاده از ضربه های مثبت و منفی، اطلاعات را در یک حافظه الکترونیکی ذخیره می کنند، کاری که روزگاری در عصر سنتهای شفاهی در مغز انسان انجام می شد. حال که در اطراف ما همه چیز در حال دگرگونی است، شاید وقت ان فرا رسیده باشد که به ارزیابی دوباره ای از مفهوم نوشتار و خط بپردازیم اما اینبار آن را از دیدگاه کارایی در ذخیره سازی اطلاعات و نه صرفا زبان مد نظر قرار دهیم، اطلاعاتی که طبعا در بقای اقتصادی و سیاسی یک جامعه ضروری و حیاتی می نمایند.

فهرست مطالب

فصل اول: طرح تحقیق

چکیده………………………………………………………………………………………………… ۲

مقدمه…………………………………………………………………………………………………. ۳

ضرورت و اهمیت تحقیق……………………………………………………………………….. ۴

هدف از تحقیق…………………………………………………………………………………….. ۵

فرضیات تحقیق…………………………………………………………………………………….. ۵

فصل دوم: منشاء و تکامل خط

خط چیست و چه کسی بدان نیازمند است؟………………………………………………..  ۷
انتقال اندیشه………………………………………………………………………………………….  ۱۳
زبان وخط…………………………………………………………………………………………….  ۲۴
فرایند نوشتار…………………………………………………………………………………………  ۲۶
گونه های مواد نوشتاری………………………………………………………………………….  ۲۸

تکامل گونه های خط…………………………………………………………………………….. ۴۱

جهت نگارش و تقسیمات واژه………………………………………………………………… ۴۵

طرز قرار گرفتن نویسنده…………………………………………………………………………. ۴۹

فصل سوم: پیشینه خط در جهان

۱- خط و منطقه هلال حاصلخیز………………………………………………………………. ۵۱

۲- خطوط مدیترانه باستان……………………………………………………………………….  ۶۱
۳- خطوط بومی امریکا…………………………………………………………………………..  ۶۴
۴-  خط در خاور دور……………………………………………………………………………. ۷۰
۵- خطوط سامی………………………………………………………………………………….. ۸۰
الف) خطوط سامی شمالی……………………………………………………………………… ۸۲
ب) خطوط سامی جنوبی………………………………………………………………………… ۸۸
۶- خطوط هندی و آسیای جنوب شرقی…………………………………………………… ۹۰
۷- خط در اروپا……………………………………………………………………………………. ۹۴

                                فصل چهارم: پیشینه خط در ایران

الف) خطهای  ایران پیش از اسلام…………………………………………………………… ۹۶
ب) خط های ایران بعد از اسلام………………………………………………………………. ۹۸

فصل پنجم: کشف رمز

بررسی های پژوهشگران…………………………………………………………………………. ۱۰۱
هیروگلیف های مصری…………………………………………………………………………..  ۱۰۱
خط میخی…………………………………………………………………………………………….  ۱۰۵
خطوط خوانده نشده……………………………………………………………………………….  ۱۱۰
تصویر نگاشته های مایائی………………………………………………………………………..  ۱۱۴
فصل ششم: کتابت و خوشنویسی
جایگاه کاتب در اجتماع………………………………………………………………………… ۱۲۰
خط در میان زنان……………………………………………………………………………………  ۱۳۳
خط و زیبایی شناسی………………………………………………………………………………  ۱۳۸
خوشنویسی عربی………………………………………………………………………………….. ۱۳۹

خوشنویسی غربی…………………………………………………………………………………..  ۱۴۱

خوشنویسی چینی………………………………………………………………………………….. ۱۴۴

خط برای گروه های ویژه۱۴۷…………………………………………………………………..

خطوط رمزی………………………………………………………………………………………..  ۱۴۸

نگارش برای نابینایان………………………………………………………………………………. ۱۵۰

تندنویسی…………………………………………………………………………………………….. ۱۵۲
رمزهای مورد استفاده تبهکاران………………………………………………………………..  ۱۵۲

فصل هفتم: پیش به سوی آینده

مکانیکی شدن وچاپ……………………………………………………………………………..  ۱۵۴

صنعتی شدن و فن شناسی نوین………………………………………………………………… ۱۶۰

نتایج……………………………………………………………………………………………………  ۱۶۸
پیشنهادات…………………………………………………………………………………………….  ۱۶۹

منابع……………………………………………………………………………………………………. ۱۷۱

دانلود کنید